O czym tak naprawdę mówi "Upadek Ikara"

Zaczerpnięty z grackiej mitologi motyw lotu i upadku Ikara od zawsze był inspiracją dla artystów. Podjął go również Bruegel w jednym ze swoich najbardziej rozpoznawalnych dzieł Upadek Ikara z ok. 1555 roku, a następnie w rysunku Dedal i Ikar z 1561 roku. Te dwa dzieła są jedynymi przedstawieniami mitologicznymi w dorobku malarza.

Jak na większości obrazów Bruegla przedstawiona scena jest jedynie pretekstem do ukazania głębszych, alegorycznych treści, których odkrycie wymaga od widza analizy dzieła. Obraz nasycony jest skomplikowaną symboliką, która utrudnia jednoznaczną interpretację. Symbole te to przede wszystkim:

1. nieboszczyk ukryty wśród zarośli - ilustracja ludowego powiedzenia Żaden pług nie może się zatrzymać dlatego, że umarł człowiek. Artysta ukazuje tu brutalność świata i to, że nawet największa tragedia, śmierć nie mogą być przyczyną przerwania pracy, oderwania się od codziennych obowiązków. Odnosi się to oczywiście do ledwo widocznej, zmarginalizowanej sylwetki Ikara.

2. miecz i sakiewka na ugorze - Miecz i pieniądze powinny się znajdować w roztropnych rękach. Jest to jednoznaczna aluzja do poczucia odpowiedzialności i rozsądku, których zabrakło Ikarowi.

3. postać Ikara - symbol nieumiarkowanych roszczeń lub nierozumnego awanturnictwa, które prowadzą do upadku.

4. postać pracującego chłopa - ciężka praca fizyczna

Analizując symbolikę obrazu doskonale widać, że istnieje kilka poprawnych interpretacji Upadku Ikara.

Po pierwsze jest to alegoria pychy i zuchwalstwa nie tylko samego Ikara, ale ludzi w ogóle. Bruegel pokazuje, że człowieka, który próbuje przekroczyć swoje ludzkie ograniczenia i sprzeciwić się odwiecznym prawom natury zawsze spotyka kara. Ikar nie jest przedstawiony jako bohater, ale jako człowiek ukarany przez naturę/ Boga za swoja pychę.

Po drugie obraz ukazuję ludzką obojętność w kontekście tragedii innego człowieka. Żadna z dwóch pozostałych postaci na obrazie nie przerywa swojej pracy by pomóc młodzieńcowi, a można nawet stwierdzić, iż zdają się go nie zauważać.

Upadek Ikara to też gloryfikacja ciężkiej, fizycznej pracy, która jest ważniejsza, bardziej wartościowa niż złudne marzenia,  które mogą przyczynić się do tragedii.